زخم بستر یا زخم فشاری که ناشی از زخم پوست و بافت هایی زیرین پوست بر اثر فشار طولانی مدت به بافت پوست ایجاد می شود. زخم بستر بیشتر در نقاطی از بدن ایجاد می شود که مفاصل زیر بافت پوستی قرار گرفته باشند مانند پاشنه پا، مچ پا، لگن ایجاد می شود.

اغلب افرادی دچار زخم بستر می شوند که به دلیل بیماری و ناتوانی به تنهایی قادر به تحرک و جابجایی نیستند و زمان زیادی را در تخت خواب،  صندلی و ویلچر به سر می برند. برخی از زخم ها با توجه و مراقبت بهبود پیدا می کنند و بسیاری نیز هرگز بهبود نمی یابند.

در مورد سالمندان زخم بستر بسیار حائز اهمیت است زیرا سالمندانی که وابسته به تخت هستند اغلب برای مدت زمان طولانی تری و گاها تا اخر عمر غیر فعال هستند و سوی دیگر سرعت بهبود بافت های تخریب شده در این افراد کمتر است. از این رو پرستار سالمند نقش موثری در پیشگیری و درمان زخم های فشاری در دوران سالمندی دارند.

علائم زخم های فشاری:

نشانه های هشداردهنده برای زخم بستر عبارتند از :

• تغییرات غیر طبیعی در رنگ و بافت پوست
• تورم
• خروج چرک
• افزایش حساسیت یک نقطه خاص از پوست
• احساس سرما در نقطه خاص از پوست

سطح آسیب دیدگی در زخم بستر از قرمزی سطحی پوست تا آسیب بافت استخوانی متغییر است.

برای سالمندانی که روی تخت پیوسته دراز کشیده اند نقاطی که بیشتر دچار زخم فشاری می شوند شامل پشت و سرشانه، لگن، انتهای کمر، استخوان ران، پاشنه پا، مچ پا و زانو می باشد.

زخم بستر بر اساس علائم به چهار سطح تقسیم بندی می شود:

سطح  اول: در این مرحله پوست در زمان لمس گرم تر از سایر نواحی است و قرمز و تیره تر است و گاهی ممکن است رنگ تیره تری مانند آبی یا بنفش نیز داشته باشد.  در این مرحله سالمند از احساسی شبیه سوختن و خارش شکایت می کند.

سطح دوم: در این مرحله پوست در نقاطی ممکن است دچار زخم، خراش و یا تاول شود. سالمند در این مرحله از درد شکایت زیادی دارد و حتی ممکن است رنگ اطراف زخم تغییر پیدا کند.

سطح سوم: در این سطح زخم تا حدی دچار خراشیدگی عمیق می شود و بافت زیر پوست نمایان می شود. احتمال عفونی شدن در این مرحله افزایش پیدا می کند.

سطح چهارم:  در این مرحله کاملا عضلات و تاندونها و استخوان مشخص است و زخم از بافتهای زیرین گسترش پیدا می کند در حالی که ظاهر پوست سالم به نظر می سد و خطرناکترین درجه در زخم فشاری محسوب می شود.

عواملی که موجب ایجاد زخم بستر می شود:

عدم تحرک: که علت آن می تواند ناتوانی های ناشی از آسیب های نخاعی، جراحی و ... باشد.

بی اختیاری: زمانی که سالمند دچار بی اختیاری باشد، پوست در مواجه با ادرار و مدفوع حساس تر شده و در معرض آسیب بیشتری قرار دارد.

عدم درک حسی: آسیب های نخاعی و اختلالات عصبی و سایر شرایط پزشکی می تواند منجر به بی حسی اندام ها شود. عدم احساس درد و ناراحتی می تواند منجر ایجاد زخم بستر شود.

عدم تغذیه سالم و کم آبی: سالمندان برای حفظ پوستی سالم به مصرف پروتئین، ویتامین، مواد معدنی و ویتامین ها به صورت روزانه نیاز دارند.

بیماری های مرتبط با فشار خون: ابتلا به بیماری هایی مانند فشار خون و دیابت که بر جریان خون موثرند با کاهش جریان خون بافتی می توانند منجر به ایجاد زخم بستر شوند.

مراقبین و پرستاران با استقاده از روش های ساده و تخصصی می توانند از بروز زخم بستر در سالمند جلوگیری کنند.

چند توصیه برای مراقب سالمند در جلوگیری از ایجاد زخم بستر:

• پوست بدن را پیوسته خشک و تمیز نگه دارید. پوست سالمند را با پاک کننده های ملایم تمیز و سپس با پارچه های نرم و تمیز خشک کنید و از تماس پوست به مدت طولانی با ادرار و مدفوع جلوگیری کنید.
• از پوست محافظت کنید: با استفاده از کرم محافظت کننده مانع از رسیدن رطوبت به پوست سالمند شوید.
• مرتب ملحفه تخت و تشک سالمند را تعویض کنید.
• به چروک شدن ملحفه و پارچه لباس سالمند توجه کنید زیرا ممکن است باعث تحت فشار قرار دادن پوست شود.
• روزانه پوست سالمند را بررسی کنید.
• پیوسته به سالمند در تغییر وضعیت کمک کنید: این تغییر وضعیت می تواند از حالت نشسته به ایستاده و از سمتی به سمت دیگر در زمانی که سالمند دراز کشیده است انجام شود.
• در بعضی از نقاط بدن که بیشتر در معرض زخم بستر هستند از بالشتک اضافی استفاده کنید. مثلا استفاده از بالشتک بین پاها، استفاده از تشک و بالش هایی که از کف، ژل، آب یا هوا ساخته شده اند.

عدم مراقبت تخصصی و توجه به نشانه های زخم بستر می تواند عواقب وخیمی برای سالمند به همراه داشته باشد. عفونت و سپسیس و عفونت بافت استخوان از جمله عواقب وخامت زخم بستر است.

زخم بستر فقط محدود به سنین سالمندی نیست اما در این سن به دلیل وجود عوامل زمینه ای شایع تر است و اغلب می توان تمام مراحل را در این گروه سنی مشاهده کرد. پرستار کودک و پرستار سالمند به دلیل آموزش هایی که در این زمینه دیده اند می توانند از بروز زخم بستر جلوگیری کنند و از این طریق باعث کاهش بار مالی و استرس اعضای خانواده شوند. مرکز زندگی برتر با آموزش تخصصی مراقبین و پرستاران خود در این زمینه می تواند خدمات مراقبتی در سطح کلینیکی و پاراکلینیکی از پرستار کودک ، پرستار سالمند و پرستار بیمار را به خانواده ها در منزل ارائه دهد.

منبع